1.Patent Aldıktan Sonra Buluşu Kullanmazsam Ne Olur?
Türkiye’de patent, buluş sahibine münhasır haklar sağlar, ancak bu haklarla birlikte buluşun kullanımı konusunda belirli yükümlülükler getirir. SMK, patentin kullanılmasını teşvik etmek için dolaylı bir mekanizma olan zorunlu lisans yoluyla bu yükümlülüğü düzenler. Patentin kullanılmaması durumunda, doğrudan bir iptal hükmü olmasa da, bazı yasal ve ticari sonuçlar doğabilir.
a. Kullanım Zorunluluğu
- Yasal Dayanak: SMK’da patentin kullanım zorunluluğu doğrudan bir maddeyle tanımlanmamakla birlikte, SMK m. 129’da zorunlu lisans talebinin şartları arasında, patentin belirli bir süre içinde kullanılmaması yer alır. Buna göre:
- Patent konusu buluş, patentin tescil tarihinden itibaren 3 yıl veya başvuru tarihinden itibaren 4 yıl içinde (hangisi daha sonra dolarsa) Türkiye’de kullanılmalıdır.
- Kullanım, buluşun üretimi, ithalatı, satışı veya ticari amaçla piyasaya sürülmesi şeklinde gerçekleşmelidir.
- Kullanımın, piyasanın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde olması gerekir.
- Madde Kontrolü: SMK m. 129, kullanım zorunluluğunun dolaylı bir yansımasıdır. Ayrıca, Paris Sözleşmesi m. 5/A ve TRIPS Anlaşması m. 31, patentin kullanılmamasının zorunlu lisansla sonuçlanabileceğini destekler.
b. Kullanmamanın Sonuçları
Eğer patent sahibi, buluşu belirtilen süre içinde kullanmaz veya kullanımı piyasanın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde gerçekleştirmezse, aşağıdaki sonuçlar doğabilir:
- Zorunlu Lisans Talebi: Üçüncü kişiler, patentin kullanılmadığını gerekçe göstererek mahkemeden zorunlu lisans talep edebilir (SMK m. 129). Bu, patent sahibinin münhasır haklarını sınırlayan bir durumdur.
- Ticari Değer Kaybı: Kullanılmayan bir patent, ekonomik değerini kaybedebilir ve rakip firmalar için patentin geçerliliğine itiraz etme fırsatı doğabilir (örneğin, SMK m. 99 uyarınca patentin verilmesi kararına itiraz).
- Rekabet Dezavantajı: Patentin kullanılmaması, rakiplerin alternatif teknolojiler geliştirmesine veya piyasada avantaj sağlamasına yol açabilir.
- Dolaylı İtiraz Riski: Kullanılmama, patentin iptali için doğrudan bir sebep olmasa da, patentin toplumsal veya ekonomik fayda sağlamadığı iddiasıyla dolaylı olarak itirazlara zemin hazırlayabilir.
Örnekler
- İlaç Sektörü: Bir firma, diyabet tedavisinde kullanılan patentli bir ilacı Türkiye’de 3 yıl boyunca üretmez veya ithal etmez. Bir rakip firma, ilacın halk sağlığı için kritik olduğunu öne sürerek zorunlu lisans talep edebilir (SMK m. 129).
- Tekstil Makineleri: Bir halı dokuma makinesinin enerji tasarrufu sağlayan patenti alınmış, ancak makine Türkiye’de üretilmiyor veya satılmıyor. Bir tekstil üreticisi, bu teknolojiye erişmek için zorunlu lisans başvurusu yapabilir.
- Elektronik Ürünler: Bir şirket, yeni bir batarya teknolojisi için patent almış, ancak Türkiye’de bu teknolojiyi kullanmıyor. Bir elektronik üreticisi, bu patenti kullanmak için zorunlu lisans talep edebilir.
Pratik Notlar
- Kullanım Kanıtı: Patent sahibi, buluşun kullanıldığını belgelemekle yükümlüdür. Örneğin, satış faturaları, ithalat belgeleri veya üretim raporları, zorunlu lisans taleplerine karşı kanıt olarak sunulabilir (SMK m. 129 ile dolaylı bağlantılı).
- Yetersiz Kullanım: Buluşun sadece birkaç adet üretilmesi veya sınırlı bir bölgede satılması, piyasanın ihtiyaçlarını karşılamıyorsa “kullanılmama” olarak değerlendirilebilir.
2. Zorunlu Lisans Nedir?
Zorunlu lisans, patent sahibinin buluşu kullanmaması veya yetersiz kullanması durumunda, üçüncü kişilere patentli buluşu kullanma izni veren bir yasal mekanizmadır. SMK’nın Madde 129-132 arasında düzenlenmiştir ve kamu yararı, ekonomik ihtiyaçlar veya toplumsal fayda gibi gerekçelerle uygulanır.
a. Zorunlu Lisansın Özellikleri
- Tanım: Zorunlu lisans, patent sahibinin rızası olmaksızın, mahkeme kararıyla üçüncü bir kişiye patentli buluşu kullanma hakkı veren, sınırlı bir lisans türüdür. Patent sahibi, makul bir telif ücreti alır, ancak buluş üzerindeki tam kontrolü kaybeder.
- Başvuru Şartları:
- Patentin, tescil tarihinden itibaren 3 yıl veya başvuru tarihinden itibaren 4 yıl içinde kullanılmamış olması.
- Kullanımın, piyasanın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde olmaması.
- Kamu yararı, ekonomik veya toplumsal ihtiyaçlar için lisansın gerekli olması.
- Başvuru sahibinin, patent sahibinden gönüllü lisans alma girişiminde bulunmuş, ancak başarısız olmuş olması.
- Başvuru Süreci:
- Zorunlu lisans talebi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’ne yapılır.
- Mahkeme, kamu yararı, kullanım durumu ve lisans bedelini değerlendirir.
- Onaylanan lisans, TÜRKPATENT tarafından tescil edilir ve yayımlanır.
- Koruma Süresi ve Kapsamı: Zorunlu lisans, belirli bir süre için ve genellikle Türkiye sınırları içinde geçerlidir. Lisans, devredilemez ve yalnızca belirli bir amaç için verilir.
b. Zorunlu Lisansın Amacı
- Kamu Yararı: Sağlık, çevre veya savunma gibi alanlarda patentli buluşların kullanılmaması toplumun zararına olabilir. Örneğin, bir aşı patenti kullanılmıyorsa, zorunlu lisans yoluyla üretim sağlanabilir.
- Ekonomik Denge: Patent sahibinin tekelci davranışlarını engellemek ve piyasada rekabeti desteklemek.
- Toplumsal Fayda: Buluşun yaygın kullanımını teşvik ederek ekonomik veya sosyal gelişime katkıda bulunmak.
Örnekler
- İlaç Sektörü:
- Durum: Bir firma, patentli bir kanser ilacını Türkiye’de üretmiyor veya ithal etmiyor. Bir sivil toplum kuruluşu, ilacın halk sağlığı için gerekli olduğunu öne sürerek zorunlu lisans talep ediyor.
- Sonuç: Mahkeme, kamu yararı gerekçesiyle zorunlu lisansı onaylıyor. Rakip bir firma, ilacı üretmek için lisans alıyor ve patent sahibi lisans ücreti alıyor.
- Çevre Teknolojileri:
- Durum: Bir şirket, karbon emisyonlarını azaltan bir filtre teknolojisi için patent almış, ancak Türkiye’de kullanmıyor. Bir çevre teknolojileri firması, bu filtreyi üretmek için zorunlu lisans talep ediyor.
- Sonuç: Mahkeme, çevresel fayda nedeniyle lisansı veriyor. Teknoloji Türkiye’de yaygınlaşıyor.
- Halı Üretimi:
- Durum: Bir halı dokuma makinesinin enerji tasarrufu sağlayan patenti alınmış, ancak makine Türkiye’de üretilmiyor. Bir halı üreticisi, bu teknolojiyi kullanmak için zorunlu lisans talep ediyor.
- Sonuç: Mahkeme, ekonomik fayda gerekçesiyle lisansı onaylıyor. Üretici, teknolojiyi kullanabilir.
Pratik Notlar
- Nadir Uygulama: Türkiye’de zorunlu lisans uygulaması nadirdir, ancak sağlık, çevre ve savunma gibi kritik alanlarda potansiyel bir araçtır.
- Uluslararası Bağlam: Zorunlu lisans, TRIPS Anlaşması m. 31 ve Paris Sözleşmesi m. 5/A ile uyumludur.
- Lisans Ücreti: Zorunlu lisans alan kişi, patent sahibine makul bir lisans bedeli ödemek zorundadır.
Sonuç ve Tavsiyeler
Patent Kullanmama: Patent aldıktan sonra buluşunuzu tescil tarihinden itibaren 3 yıl veya başvuru tarihinden itibaren 4 yıl içinde kullanmazsanız, üçüncü kişiler SMK m. 129 uyarınca zorunlu lisans talep edebilir. Bu, münhasır haklarınızı sınırlayabilir ve ticari değer kaybına yol açabilir. Örneğin, bir ilaç patenti kullanılmazsa, rakip bir firma halk sağlığı gerekçesiyle lisans alabilir.
Zorunlu Lisans: SMK m. 129-132’de düzenlenen zorunlu lisans, patentin kullanılmaması durumunda kamu yararı için üçüncü kişilere buluşu kullanma izni verir. Patent sahibi telif ücreti alır, ancak kontrolü kısmen kaybeder. Örneğin, bir çevre teknolojisi patenti kullanılmazsa, çevresel fayda için lisans verilebilir.
Tavsiyeler:
- Kullanım Planı: Buluşunuzu piyasaya sürmek veya lisanslamak için bir strateji geliştirin. Örneğin, bir halı dokuma makinesi patenti aldıysanız, makineyi üretmek veya bir üreticiye lisans vermek için adımlar atın.
- Kullanım Kanıtı: Üretim belgeleri, satış faturaları veya ithalat kayıtlarını saklayın. Bu, zorunlu lisans taleplerine karşı savunma sağlar.
- Zorunlu Lisans Riski: Sağlık, çevre veya savunma gibi kamu yararı yüksek alanlarda patentiniz varsa, gönüllü lisanslama seçeneğini değerlendirin.
- Patent Vekili Desteği: TÜRKPATENT’e kayıtlı bir patent vekiliyle çalışarak kullanım yükümlülüklerini ve zorunlu lisans risklerini yönetin.
Ayrıntılı bilgi almak için 0216 553 22 23 telefon üzerinden hemen bizimle iletişime geçebilirsiniz. İletişim bilgilerimiz için tıklayın.
